Roth, J: Zydzi na tulaczce

"Pesymistycznym i gorzkim powiesciom pierwszego okresu posluzyl za tlo, w prawdziwym znaczeniu tego slowa, esej Zydzi na tulaczce (1927), stanowiacy pierwsze - i najtrwalsze - wyznanie wiary Rotha, nawet jesli chodzi o wiare odwrocona i negatywna, ktora moze wybuchnac jedynie w gescie oskarzenia. Zydzi na tulaczce to krzyk ostrzegawczy przeciw asymilacji Zydow wschodnich w drodze na Zachod, czyli zagrozonych utrata wlasnej tozsamosci i przejmowaniem wszelkich wad zachodniego mieszczanstwa, zwlaszcza zydowskiego mieszczanstwa liberalnego. Esej stanowi polemiczne epitafium dla sztetla, tej "wzglednej calosci" - jak ja okreslil Lucien Goldmann - ktora tworzyla w ciasnych granicach wspolnoty wyizolowanej z ludzkiego kontekstu, niejednokrotnie wrogiego, kosmos organiczny, w ktorym poszczegolne jednostki znajdowaly (lub wierzyly, ze znalazly) pepowine laczaca je z caloscia zycia lub przynajmniej z zyciem, ktore w ich oczach, w ich konkretnej sytuacji historycznej, moglo sie takim wydawac".(Claudio Magris, Daleko, ale od czego? Joseph Roth i tradycja Zydow wschodnioeuropejskich)